Ο Αρχιμανδρίτης Παπα-Νίκανδρος, κατά κόσμο Αναστάσιος Παπαϊωάννου, ανήκει στους ιερωμένους εκείνους που τίμησαν μέχρι κεραίας το έργο που τους ανατέθηκε να επιτελέσουν και λάμπρυναν επάξια την αποστολή που επέλεξαν να υπηρετήσουν. Ανεπιφύλακτα η δράση του μπορεί να παραλληλισθεί με τους αγώνες των φλογερών κληρικών της επανάστασης του γένους και δεν αρκέστηκαν μόνο στην εκπλήρωση του ιερατικών τους καθηκόντων. Διαποτισμένος μέχρι το μεδούλι του με πατριωτικά συναισθήματα και ανησυχίες, κράτησε με την ίδια ευλάβεια, με το ίδιο πάθος και το Σταυρό και το ντουφέκι. Δίδαξε την ευσυνειδησία στα ελληνόπουλα, διακόνησε με αφοσίωση την Εκκλησία, πολέμησε με αυταπάρνηση για την πατρίδα.
Ως δάσκαλος άφησε το στίγμα του στις παιδικές ψυχές στο δημοτικό σχολείο του χωριού του, το Μεγάλο Μπογιαλίκι της Ανατολικής Ρωμυλίας, στη Χάλκη των Δωδεκανήσων, στις Καρυές της Θράκης, στη Δοϊράνη.
Ως Αρχιμανδρίτης καλλιέργησε ψυχές και στήριξε φρονήματα στη μαρτυρική Καρατζόβα στα δύσκολα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα και των Βαλκανικών Πολέμων.
Ως μαχητής με το γκρα και τα φυσεκλίκια πάνω από το ράσο, όταν οι εθνικές ανάγκες το επέβαλαν άνοιγε το δρόμο του αγώνα και της τιμής.
Ο αείμνηστος Ζάχος Σαββόπουλος, ο άνθρωπος που λάτρεψε και τίμησε με τα γραπτά του την πόλη των Γιαννιτσών όσο κανένας άλλος, γνώρισε τον παπα-Νίκανδρο, όπως ο ίδιος το ομολογεί, μέσα από επιστολές κιτρινισμένες, από φωτογραφίες πολυκαιρισμένες, ντοκουμέντα, που με ιδιαίτερη στοργή, σεβασμό και αγάπη διαφύλαξαν και του εμπιστεύθηκαν συγγενείς του Αρχιμανδρίτη και από αφηγήσεις ανθρώπων που υπήρξαν μαθητές του.
Το αρχείο του Ζάχου Σαββόπουλου παραχωρήθηκε ευγενικά στη μνήμη του στην Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών “Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ” και αποτέλεσε τη βάση για τη συγγραφή του βιβλίου. Μέσα από αυτό το αρχείο παρακολουθούμε βήμα προς βήμα τους αγώνες και τη μαρτυρική πορεία του ηρωικού Αρχιμανδρίτη για την τύχη του εθνικού θέματος της απελευθέρωσης της Καρατζόβας, τις ανησυχίες του για την περίεργη έως αρνητική στάση κάποιων Ελλήνων αξιωματούχων.
Επίσης διακρίνουμε την αποφασιστικότητα και τις παράτολμες πρωτοβουλίες του να υπερνικήσει τις αντιρρήσεις και την αδιαφορία για να φέρει σε πέρας το μεγάλο εθνικό στόχο : την απελευθέρωση της Αριδαίας και της ευρύτερης περιοχής της Καρατζόβας, που επισημοποιήθηκε τελικά με την άφιξη του Ελληνικού στρατού στις 4 Νοεμβρίου 1912.
Στη διάρκεια του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου (Οκτώβριος-Νοέμβριος 1912) η στάση του ήταν καθοριστική στην απελευθέρωση της Αριδαίας (4 Νοεμβρίου 1912). Μετά την απελευθέρωση εγκαταστάθηκε στην Ιερά Μονή του Αρχαγγέλου, κοντά στο ομώνυμο χωριό. Με την έναρξη των γεγονότων του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την εισβολή των Γερμανο-Βουλγάρων στην περιοχή της Καρατζόβας, ο Αρχιμανδρίτης Παπα-Νίκανδρος συνελήφθη, οδηγήθηκε σε βουλγαρικές φυλακές στην περιοχή των Σκοπίων, όπου καταδικάσθηκε σε θάνατο. Γλίτωσε την εκτέλεση με μεσολάβηση της βασιλικής οικογένειας της Ελλάδος στον Κάιζερ. Πέρασε χρόνια δύσκολα, κατατρεγμών και βασανισμών.
Στη διάρκεια της Κατοχής συνελήφθη από Ναζί της περιοχής Γιαννιτσών και τους τοπικούς συνεργάτες τους, οδηγήθηκε σε εκτόπιση στην Κοζάνη, με εντολή να εκτελεσθεί καθ’ οδόν. Για καλή του τύχη ομάδα αντιστασιακών τον απελευθέρωσε και γλίτωσε η ζωή του, για δεύτερη φορά.
Από το 1932 εγκαταστάθηκε στα Γιαννιτσά, κοντά σε συγγενείς του, όπου άφησε και την τελευταία του πνοή στις 4 Μαΐου του 1966.
Πηγή: Αρχιμανδρίτης παπα Νίκανδρος, Μακεδονομάχος Οπλαρχηγός, ο ελευθερωτής της Αριδαίας | karatzova.com